AVM'lere dur diyecek var mı?

Son günlerde arka arkaya açılan alışveriş merkezlerine yıl sonuna kadar 30 tane daha eklenecek. Böylece Türkiye'deki AVM sayısı 270'i, İstanbul'daki ise 100'ü bulacak. Fakat kent merkezlerinde trafik sıkışıklığına ve altyapı sorunlarına neden olan AVM'lere yönelik belediyelerin hazırladığı hiçbir nâzım planı bulunmuyor.

 

Müşteri talebinin artması ve tüketim kültürünün yaygınlaşmasıyla alışveriş merkezleri son dönemde en kârlı yatırım haline geldi. Artık adımbaşı bir AVM ile karşılaşıyoruz. Son yapılan araştırmalara göre Ankara'da bin kişiye 225 metrekare AVM alanı düşüyor. Başkent, bu rakamlarla Türkiye ve Avrupa ortalamasını aşmış durumda. İstanbul ise 155 metrekare ile Avrupa ortalamasının altında, ancak Türkiye'deki alışveriş merkezlerinin üçte biri İstanbul'da bulunuyor. Ankara'da 28 olan AVM sayısı, İstanbul'da bu rakamın tam üç katı, yani 84. Üstelik yıl sonuna kadar 16 alışveriş merkezi daha açılarak sayının 100'e çıkması bekleniyor.

 

Peki, zaten yoğun bir nüfus ve trafik problemile boğuşan kentin bu kadar AVM'yi kaldırabilecek altyapısı var mı? İstanbul Büyükşehir Belediyesi, alışveriş merkezleri ile ilgili özel bir nazım planı hazırlıyor mu?

 

Belediyenin AVM'lere yönelik nazım planı var mı?
Bu sorunun cevabını en başından verelim: Hayır, hazırlamıyor. Şehir Planlama Müdürlüğü'nden aldığımız bilgilere göre İstanbul Çevre Düzeni Planı'nda, alışveriş merkezlerine ilişkin özel bir karar bulunmuyor. Planlama ile ilgili bir mevzuat var fakat AVM'lerin yer seçim kararlarını belirleyen kriterler yok. Yani arazisi ve sermayesi olan herkes İstanbul'da ya da Türkiye'de istediği yere AVM açabiliyor. Bu da kentin trafiğinin ya da çevredeki esnafın olumsuz etkilenmesine neden oluyor. Alışveriş Merkezi Yatırımcıları Derneği (AYD) Başkanı Hakan Kodal, "AVM'ler, belediyeler için ek gelir kaynağı ve istihdam alanı oluşturuyor. Bu nedenle belediyeler AVM'lere sıcak bakıyor. Fakat hükümetin hazırladığı yeni yasa tasarısında belli bir metrekarenin üzerindeki AVM'lerin ruhsatını belediyeler yerine vilayetlerin vermesi öngörülüyor. Şu anda bu çözümü mantıklı buluyoruz. En azından karar mekanizmasında ayrılık oluşturuyor." diyor.

 

Hangi bölgelere ruhsat verilmeli?
AYD Başkanı Hakan Kodal, imar planlarına limit getirmenin doğru olmadığını ifade ediyor. Kodal, bölgesel kotalar oluşturmanın daha mantıklı olduğu görüşünde. AYD'nin hazırladığı taslağa göre her bölge, her semt için ayrı kotalar oluşturulmalı. Bu kotaların kriterleri ise nüfus yoğunluğu, gelir düzeyi ve AVM'lerin kiralanabilir alanına göre belirlenmeli. Kodal, "Yıl sonuna kadar açılacak AVM'lerin yarısından fazlası İstanbul'da. 39 ilde ise hâlâ alışveriş merkezi yok. AVM'lerin açılması konusunda kim neye göre karar veriyor? Bazı bölgelere gerçekten ihtiyaç var. Belirli bölgelerde ise aşırı yoğunluk olduğu halde izin verilebiliyor. Bu noktalara AVM yapılmasına artık gerek yok. En azından belirli bir süre, nüfus ve alım gücü toparlanana kadar izin verilmemeli." diyor.

 

Araştırmalara göre AVM'lerdeki insanların üçte biri yürüyerek, üçte biri toplu taşıma aracı, üçte biri de özel araçlarıyla geliyor. Şehir dışına yapılan AVM'lere yaya olarak gidilemiyor. Toplu taşıma imkânı da yoksa bu alışveriş merkezlerine yalnızca özel araca sahip kişiler gidebiliyor. AVM yatırımcıları bu nedenle sermayelerini şehir içine yönlendiriyor. Bu da kentte trafik problemi oluşturup oluşturmayacağına bakılmaksızın AVM'lerin ardı ardına açılmasına neden oluyor.

 

Şehir dışındaki AVM'lere ihtiyaç var
Dr. Saadet Uğurlu (AVM Stratejik İletişim Yönetim Danışmanı): 2 bin kişi üzerinde bir anket çalışması yaptım. "AVM'ye niçin gidersiniz?" sorusuna "Alışveriş yapmak için." diyenlerin sayısı yüzde 20'lerde kaldı. Daha çok eğlenmek, sosyalleşmek, kimlik kazanmak için gidiliyor. Bu nedenle; var olan dokuya-kimliğe, kentleşme planımıza uygun, kitlelere sadece alışveriş değil; kültür, eğlence ve yaşam öğeleri sunabilen çok daha fazla AVM yapılabilir. Bu bağlamda alışveriş merkezleri şehir halkına genel bir fayda sağlıyor. Fakat AVM'ler yapılırken kentlerin şehir dokusuna zarar vermemesi ve şehir trafiğini olumsuz etkilememesi sağlanmalı. Bunun için AVM'ler kurulurken; çevre kuruluşları, esnaf dernekleri, mimarlar odası, ticaret odası gibi sivil kuruluşlarla fikir alışverişinde bulunulmalı. Daha fazla AVM açılabilir ancak şehir dışında olması trafiğin şehir içinde dengeli dağılımı için daha uygun olur.